Η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα από τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που προστατεύονται από τον ΟΗΕ, την Ευρώπη και το Σύνταγμα της Ελλάδας
Τι είναι όμως τα ανθρώπινα δικαιώματα; Αν ρωτούσαμε τους ανθρώπους στο δρόµο, θα παίρναμε διαφορετικές απαντήσεις. Θα μας έλεγαν για κάποια από τα δικαιώματα που γνωρίζουν, αλλά πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν όλα τα δικαιώματά τους.
Το δικαίωμα είναι κάποιου είδους ελευθερία. Είναι κάτι που το δικαιούται κάποιος επειδή είναι άνθρωπος. Τα ανθρώπινα δικαιώματα βασίζονται στην αρχή του σεβασμού του ατόμου. Γιατί κάθε άτομο αξίζει να του φέρονται με αξιοπρέπεια.
Αποκαλούνται ανθρώπινα δικαιώματα γιατί είναι οικουμενικά δηλαδή αφορούν όλους τους ανθρώπους. Είναι τα δικαιώματα που δικαιούνται όλοι–χωρίς να έχει σημασία ποιοι είναι και πού ζούνε–απλώς γιατί είναι ζωντανοί.
Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως πρώτη φορά βλέπουμε στην ιστορία να αναγνωρίζονται δικαιώματα στον άνθρωπο το 539 π.Χ., όταν ο Κύρος ο Μεγάλος ο πρώτος βασιλιάς της αρχαίας Περσίας κατέκτησε την πόλη της Βαβυλώνας και ελευθέρωσε τους σκλάβους. δήλωσε δε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τη θρησκεία τους και αναγνώρισε ισότητα των διαφορετικών φυλών.
Αυτές και άλλες αποφάσεις καταγράφηκαν σε ένα κύλινδρο από ψημένο πηλό στην Ακκαδική γλώσσα με σφηνοειδή γραφή.

Το αρχαίο αυτό αρχείο, γνωστό σήμερα ως Κύλινδρος του Κύρου, θεωρείται ως ο πρώτος χάρτης ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο. Έχει μεταφραστεί και στις έξι επίσημες γλώσσες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Από τη Βαβυλώνα, η ιδέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γρήγορα εξαπλώθηκε στην Ινδία, στην Ελλάδα και τελικά στη Ρώμη.
Τα πρώτα έγγραφα που προστατεύουν τα δικαιώματα του ατόμου και αποτελούν τους γραπτούς προγόνους του, όπως η Μάγκνα Κάρτα (1215), Αναφορά Δικαίου (1628), το Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787), η Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789) και η Διακήρυξη Δικαιωμάτων, των ΗΠΑ (1791) είναι η βάση πολλών από τα σημερινά έγγραφα περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το 1215, στην Αγγλία συντάχθηκε η Μάγκνα Κάρτα που θεωρείται ως ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα στην εξέλιξη της δημοκρατίας και την θεμελίωση της ελευθερίας. Στη Μάγκνα Κάρτα αναφέρονται αυτά που αργότερα θεωρήθηκαν ως ανθρώπινα δικαιώματα. Στην συνέχεια συντάχθηκε η Αναφορά Δικαίου (Petition of Right), το 1628. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1689, ψηφίστηκε το Bill of Rights (Διακήρυξη Δικαιωμάτων) που αφορούσε τη διασφάλιση σε μια πρώτη βάση των ατομικών δικαιωμάτων και οδήγησε την Αγγλία στην εποχή της συνταγματικής βασιλείας που ισχύει μέχρι και σήμερα.
Στις ΗΠΑ το 1776, εγκρίθηκε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Η Διακήρυξη προστάτευε τα ατομικά δικαιώματα και το δικαίωμα στην επανάσταση. Ενώ το 1791 ψηφίστηκε η Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Bill of Rights) που βάζει μια βάση για την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μεταξύ αυτών και την ελευθερία του λόγου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γαλλία, ήταν από τις πρώτες χώρες που πάλεψε για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 1789 ο λαός της Γαλλίας επέβαλε την κατάργηση της μοναρχίας και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την δημιουργία της πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Το 1789 υιοθετήθηκε η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (Déclaration des droits de l’Homme et du citoyen) ως το πρώτο βήμα για τη σύνταξη του συντάγματος της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Η Διακήρυξη δήλωσε ότι εγγυάται για όλους τους πολίτες τα δικαιώματα «της ελευθερίας, της περιουσίας, της ασφάλειας και της αντίστασης κατά της καταπίεσης». Επίσης κατάργησε τους τίτλους ευγένειας και όρισε ότι η εξουσία πηγάζει από το λαό, και ότι όλοι οι πολίτες είναι δεκτοί σε διάφορα αξιώματα, θέσεις και υπηρεσίες ανάλογα με τις ικανότητές τους θέτοντας τις βάσεις τις έννοιας της αξιοκρατίας.
Αναφέρει ότι η ανάγκη για την ύπαρξη νομοθεσίας προέρχεται από το γεγονός ότι «…η άσκηση των δικαιωμάτων κάθε ανθρώπου περιορίζεται μόνο για τον σεβασμό των ίδιων δικαιωμάτων των άλλων ανθρώπων». Έτσι, η Διακήρυξη θεωρεί ο νόμος έχει σκοπό την ενίσχυση της ισότητας έναντι των δικαιωμάτων και την απαγόρευση «μόνο των πράξεων εκείνων οι οποίες είναι βλάπτουν για την κοινωνία».
Προστατεύει ειδικά την ελευθερία της έκφρασης, la « libre communication des pensées et des opinions ». Αναφέρει ότι «Nul ne doit être inquiété pour ses opinions, même religieuses, pourvu que leur manifestation ne trouble pas l’ordre public établi par la Loi.»
Σήμερα, τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύονται σε διεθνές επίπεδο από τον ΟΗΕ, την Ευρώπη και το Σύνταγμα κάθε χώρας.
Η βασική ιδέα είναι ότι «όλα τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν γεννηθεί ελεύθερα και ίσα στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα».
«Ο καθένας έχει το δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του καθενός να διατηρεί ανενόχλητος τις απόψεις του καθώς επίσης του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες με οποιοδήποτε μέσο σε όλο τον κόσμο».

Στην Ελλάδα η αρχή της ελευθερίας της έκφρασης προστατεύεται από το Σύνταγμα. Προστατεύεται το δικαίωμα της ελευθερίας της πνευματικής κίνησης.
Kαθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και μέσω του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Kράτους. O τύπος είναι ελεύθερος. H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται.
Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων.
Επομένως κάθε άνθρωπος μπορεί να εκφράζει ελευθέρα την γνώμη του και η ελευθερία αυτή συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του.
Μπορεί να κάνει ελεύθερα διάλογο διατυπώνοντας τις σκέψεις του και μέσα από τον διάλογο αυτό μπορεί να ωριμάζει να ακούει διαφορετικές απόψεις.
Ο διάλογος είναι ένας βασικός τρόπος όχι μόνο επικοινωνίας αλλά και εξέλιξης του μυαλού μας. Είναι σημαντικό να μαθαίνουμε να ακούμε την γνώμη των άλλων και, ακόμα και αν δεν συμφωνούμε, να την σκεφτόμαστε. Είναι σημαντικό να μαθαίνουμε να εκφράζουμε επιχειρήματα για να στηρίξουμε την γνώμη μας και να ακούμε τα επιχειρήματα των άλλων. Είναι σημαντικό να μάθουμε να μην είμαστε απότομοι με όποιον δεν συμφωνούμε αλλά να σεβόμαστε την άποψή του. Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε ευγενείς γιατί αυτό χαρακτηρίζει εμάς. Είναι σημαντικό να υποστηρίζουμε την άποψη μας αλλά και να σεβόμαστε την άποψη του άλλου.
Όπως έχει πει και ο Βολταίρος Voltaire για την ελευθερία της έκφρασης “Je ne suis pas d’accord avec ce que vous dites, mais je me battrai jusqu’à la mort pour que vous ayez le droit de le dire”
Για τον λόγο αυτό και η ελευθερία της έκφρασης όπως και κάθε ελευθερία έχει περιορισμούς. Σταματάει δηλαδή στο σημείο που βλάπτει τους άλλους.
Βασική αρχή κάθε δικαιώματος είναι ότι η άσκηση του δεν πρέπει να βλάπτει το δικαίωμα κάποιου άλλου ανθρώπου. Αναπτύσσουμε δηλαδή ελεύθερα την προσωπικότητα μας χωρίς να προσβάλλουμε την προσωπικότητα του άλλου.
Λέμε ελευθέρα τη γνώμη μας χωρίς να κακολογούμε κάποιον άλλο άνθρωπο. Χωρίς να βλάπτουμε κάποιον άλλο άνθρωπο.
Όπως καταλαβαίνετε αυτά τα όρια είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσουμε. Που δηλαδή σταματάει το δικαίωμά μας;
Μέχρι ποιο σημείο μια κακή γνώμη μπορεί να εκφράζεται έτσι ώστε να μην βλάπτει τον συνάνθρωπό μας;
Πρέπει και καθένας από εμάς να περιορίζει από μόνος του τον εαυτό του, να έχει στο μυαλό του ότι πρέπει να σέβεται, να μην στεναχωρεί και να μην κάνει κακό στον συνάνθρωπό του.
Αλλά και το κράτος πρέπει να προστατεύει τα δικαιώματα όλων γι αυτό και με νόμους φροντίζει να βάζει αυτά τα όρια και τιμωρεί αυτούς που τα ξεπερνάνε.
Ακόμα προστατεύεται και η δυνατότητα της σιωπής. Κανείς δηλαδή δεν είναι υποχρεωμένος να εκφράσει την προσωπική του γνώμη αν δεν θέλει να το κάνει.
Αυτό δεν ισχύει και για την γνώση δηλαδή μπορεί κάποιος να υποχρεωθεί να παρέχει απλές πληροφορίες και γνώσεις.
Η ελευθερία της έκφρασης έχει ακόμα πολλές μορφές.
Για παράδειγμα προστατεύεται στον τύπο και στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο, στις ειδήσεις, στις εκπομπές, στο ίντερνετ. Όμως με τον ίδιο τρόπο κάθε έκφραση αυτού του δικαιώματος πρέπει να συνοδεύεται από τον σεβασμό στα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων.
Η προστασία όμως δεν είναι το ίδιο ισχυρή σε όλα τα μέσα. Ο τύπος προστατεύεται περισσότερο αφού δεν ελέγχεται από το κράτος παρά μόνο όταν χρειάζεται για την προστασία άλλων δικαιωμάτων. Ακόμα κατοχυρώνεται η ελευθεροτυπία ενώ απαγορεύεται η λογοκρισία. Η ελευθεροτυπία είναι βασικό στοιχείο της Δημοκρατίας.
Στον τύπο προστατεύεται και από το σύνταγμα η έννοια της πολυφωνίας. Συγκεκριμένα το Σύνταγμα λέει ότι «Νόμος προβλέπει τα μέτρα και τους περιορισμούς που είναι αναγκαίοι για την πλήρη διασφάλιση της διαφάνειας και της πολυφωνίας στην ενημέρωση». Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να εκφράζονται διαφορετικές απόψεις πολιτικές, καλλιτεχνικές προσωπικές χωρίς παρέμβαση από το κράτος για τον περιορισμό αυτών και κυρίως χωρίς τον περιορισμό πολιτικών απόψεων.
Καταλαβαίνουμε δηλαδή ότι το έργο του τύπου είναι τόσο να παρέχει πληροφορίες ειδήσεις και γνώμες σχετικά με την πολιτική ζωή της χώρας όσο και να αποτελεί τον χώρο που εκφράζονται οι πολιτιστικές και ηθικές αξίες της κοινωνίας. Ο τύπος επομένως συμβάλλει και στην καλλιέργεια του κοινού σε πνευματικό, πολιτιστικό και κοινωνικό επίπεδο.
Το ίδιο έργο έχει και το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και το ίντερνετ. Αλλά τα μέσα αυτά δεν προστατεύονται από το Σύνταγμα με τον ίδιο τρόπο και αυτό αποδεικνύεται για παράδειγμα από το ότι η ραδιοφωνία και η τηλεόραση ελέγχονται άμεσα από το Κράτος. Και ο έλεγχος αυτός γίνεται από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή. Ενώ ο τύπος δεν ελέγχεται με τον ίδιο τρόπο.
Ανεξάρτητη αρχή είναι μια αρχή που αποφασίζει μόνη της χωρίς την εποπτεία κάποιου Υπουργείου. Το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης είναι µία από τις πρώτες ανεξάρτητες αρχές στην Ελλάδα. Έργο του Συμβουλίου είναι η εξασφάλιση της ελευθερίας και της πολυφωνίας, η τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και η διασφάλιση της ποιότητας των ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων, σύμφωνα με το Σύνταγμα. Οι αποφάσεις του ΕΣΡ ελέγχονται από το Ανώτατο Δικαστήριο.
Η ελευθερία της έκφρασης προστατεύει επίσης και την ελευθερία της πληροφόρησης. Το δικαίωμα του πολίτη στην πληροφόρηση καθιερώνεται με δύο τρόπους.
Με την ελευθερία της πληροφόρησης εννοούμε το δικαίωμα του να παρέχουμε εμείς την πληροφορία που θέλουμε ελεύθερα, να μιλάμε δημόσια να δημοσιεύουμε την γνώμη μας. Επίσης εννοούμε το δικαίωμα να έχουμε εύκολα πρόσβαση στην πληροφορία Αυτό είναι το δικαίωμά του ατόμου να πληροφορείται. Το Σύνταγμα λέει πως «καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση»
Όταν λέμε εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία εννοούμε ότι πρέπει να βρίσκουμε εύκολα πηγές που μας παρέχουν πληροφορίες. Οι πηγές αυτές είναι ο τύπος, η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και το ίντερνετ. Ακόμα πηγές πληροφόρησης μπορούν να θεωρηθούν και η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος ή οι διαλέξεις.
Ακόμα ελευθερία στην έκφραση έχει και ο δημοσιογράφος.
Αυτό σημαίνει ότι ο δημοσιογράφος μπορεί να εκφράζει ελεύθερα την γνώμη του, ανεξάρτητα από τη θέση του μέσου στο οποίο συμμετέχει. Δηλαδή μπορεί να εκφράσει θέση διαφορετική από αυτή που έχει η εφημερίδα που γράφει ή το κανάλι που δουλεύει. Έτσι προστατεύεται η δυνατότητα να διατυπώνονται διαφορετικές απόψεις για το ίδιο θέμα έτσι ώστε το κοινό να μπορεί να δέχεται μια γενικότερη πληροφόρηση.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως η ελευθερία της έκφρασης, όπως όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι βασικό στοιχείο της Δημοκρατίας και της ανάπτυξης της ανθρώπινης προσωπικότητας. Ο λόγος έχει ξεχωριστή αξία και η ελεύθερη έκφραση του είναι πολύτιμη. Είναι πολύτιμη για μια ελεύθερη κοινωνία , για έναν ελεύθερο άνθρωπο. Η ελευθερία αυτή είναι σύμβολο και για τον σεβασμό της διαφορετικότητας που επίσης είναι στοιχείο ενός Δημοκρατικού κράτους.
Και σε ατομικό επίπεδο είναι σημαντικό να μαθαίνουμε με θάρρος να εκφράζουμε τη γνώμη μας και να την υποστηρίζουμε και να την εξελίσσουμε αλλά ταυτόχρονα και να σεβόμαστε την άποψη των άλλων. Έτσι γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι που τελικά πρέπει είναι ο σκοπός μας.